Gereñu: "Errepideetan oinarritutako garraio sistemarekin jarraitzea litzateke erasorik larriena ingurumenarentzat"
IÑAKI PETXARROMAN
Grinatsu mintzo da Nuria Lopez de Gereñu (Eibar, 1969) martxan diren azpiegitura proiektu handien alde, esaterako Euskal Y-aren alde. Iraganean hartutako hainbat urratsekin alderatu ditu: «XIX. mendean aurrerapauso itzela ekarri zuen trenbideak, eta orduan ere kezkak sortu zituen. Gaur egun, inork ez du zalantzan jartzen urrats hura egin izana».
Gipuzkoan abiadura handiko trenaren (AHT) lanak hastear dira. Esan dezakezu zehazki noiz?
Lanak abenduaren erdian eman genituen. Ondorengo tramiteetarako bi hilabete behar izaten dira, lanak hasteko. Gauzak ondo doaz, eta epe horien barruan gaude.
Lanak 2006ko udazkenean hasi ziren, Urbinan (Araba). Oraindik, ordea, Gipuzkoa eta Bizkaira zabaldu gabe daude. Oztoporik izan al da?
Tramitazio honetan denbora behar da, informazioa eman ahal izateko. Lurren jabetza lortzeko ados jartzea helburua izanik, epeak luza daitezke, baina merezi du. Izan ere, ahalik eta adostasun handiena iristea dagure helburua, ez bakarrik lurjabeekin, baita udalekin ere, herrietan eragina txikiagoa izateko.
Desjabetzeak zer moduz doaz? Uste baino traba gehiago izaten ari al zarete tokiren batean?
Tresna bat jarri genuen martxan, Lurranek bulegoa, eta hor banaka ari dira erabakiak hartzen, lurjabe bakoitzaren egoera kontuan hartuta.
AHTk salgaiak eramateko gaitasuna izango al du? Ze salgai mota? Zenbateko kopurua?
Euskal Y-ak Europarentzat lehentasuna du, mistoa delako. Hala, lehen aldia izango da penintsulako trenbide sareak eta Europakoak zuzeneko lotura izango dutena. Horrekin, lehen aldiz, gure sarea Europan guztiz integratua egotea lortuko dugu. Horregatik da lehentasunezkoa, aukera izugarria ematen duelako, besteak beste, salgaien garraioa bultzatzeko. Horregatik, 118 milioi euro emango dizkio Europak, Gasteiz eta Akize arteko lotura finantzatzeko.
Baina salgai gehiena beste trenbideetan mugituko dela esan berri duzue.
Gu garraio sistema iraunkor bat lortzeko xedearekin ari gara lanean. Horrek trenaren aldeko apustua eskatzen du, eta trena diodanean, sare osoaz ari naiz: konbentzionalaz nahiz abiadura handikoaz. Hala, zama garraiatzeko gaitasuna handitu egingo dugu. Euskal Y-ak zama garraiatzeko balio du, eta salgaien garraioa sustatzeko sare osoak izango du gaitasuna. Behar eta nahi guztiei erantzuteko bidaiarientzako trenak dauden bezala (metroa, hurbileko zerbitzua, AHT...), salgaien garraiorako ere beharrezkoak diren aukera eta zerbitzuak egongo dira.
Aipatu izan da balio handiko salgaiak eraman ahal izango direla... Zein dira horiek?
Salgai bakoitzak dituen ezaugarriak -presa, nolakotasuna...- definituko du zer sare erabili behar duen. Abiadura eta presa handia badu, AHT erabiliko du, alde batera utzita zer salgai mota den.
Jaurlaritzak dio hiriburuen artean oso mugimendu gutxi egiten dituztela herritarrek, guztien %1 inguruan. Horrelako azpiegitura handia behar al da hain mugimendu txikiari erantzuteko?
Arazo larri bat daukagu: gure garraio sistema gehiegi dago oinarritua errepideetan, eta horrek eragiten ditu buxadurak, auto ilarak, istripuak, denbora galtzeak, kutsadura, gas kutsagarrien isurtzeak, osasun arazoak... Guztiak dira dugun garraio sistema ez-eraginkor baten ondorioak. Urtean-urtean horrek kostu bat du: 1.952 milioi euro. Beraz, Euskal Y-a eraikitzearekin batera, garraioan dugun korapiloa askatzeko aurrerapauso garrantzitsu bat ematera goaz. Horregatik da interes orokorreko azpiegitura, onurak gizarte osoarentzat izango baitira.
Baina hiriburuen artean gutxi mugitzen dira herritarrak.
47.000 desplazamendu izaten dira egunero hiriburuen artean. Horiek errepidea ez den beste aukerarik ez dute. 10.000 kamioi pasatzen dira Biriatutik egunero, N-1etik 100.000 ibilgailu. Arazo handi bat dugu hor, eta horri erantzungo dion sistema bat eraikitzera goaz. Ez da irtenbide osoa izango, baina aurrerapauso izugarria bai.
Horrelako azpiegiturek hiriburuetara erakartzen dituzte jarduera ekonomikoak. Ez al duzue beldurrik bertako enpresa asko Madrilera joango ote diren, garai batean Lyondik Parisera joan ziren bezala?
Ez dut uste gure enpresak joango direnik, justu kontrakoa baizik. Euskal Y-arekin distantziak txikitu egingo dira: Madril gertuago egongo da, Bilbo eta Donostia gertuago egongo dira, eta errazagoa izango da mugitzea. Gure eredua garraio eta logistika sare oso baten aldekoa da. Lehiakortasuna bultzatuko du. Egungo enpresen garraio eta logistika kostuak gero eta handiagoak dira. Hori gure enpresen lehiakortasunaren aurka doa. Enpresen lehiakortasuna defendatzea lanpostuak defendatzea da. Ezin gara atzean geratu.
Gizarte osoari onura egingo diola diozue. Zenbat balioko du, esaterako, Bilbotik Donostiara joateak?
Inguruko herrialdeetako prezio politika ikusi behar da. Egin diren politikek gizartearen gehiengoak erabiltzeko aukera izatea bermatu dute. Proiektu soziala bilakatu da. Egin daitezke deskontuak, gazteentzat esaterako, edo maiz erabiltzen dutenentzat. Adibide gisa Madril eta Toledo arteko ibilbidea jar dezakegu. Txartelaren prezioa 33 eurokoa da, baina bonuaren bidez bidaia bakoitza zortzi eurotara jaisten da.
Ingurumen eragina aipatu izan da askotan azpiegitura honetaz hitz egitean: horma efektua, ekosistema autoktonoei eta akuiferoei egingo dien kaltea, lur mugimenduak, zarata... Zer diozu horietaz?
Bi gauza esango nituzke. Ingurumenari egingo geniokeen kalterik eta erasorik larriena gaur egun dugun errepidean oinarritutako garraio sistemarekin jarraitzea litzateke. Bestetik, esan behar da eragina duela azpiegitura honek, baina ez eraikitzeak ingurumenean izango lukeen kostua eta kaltea ere kontuan hartu behar direla. Hala ere, izango diren eragin horiek ahalik eta txikienak izateko lan egingo dugu.
Nola?
Alde batetik, lur zoruak okupatu behar dira, baina trena da, beste azpiegiturekin alderatuta, lur gutxien erabiltzen duen azpiegitura. Gainera, Euskal Y-aren hamar kilometrotatik sei lurpean doaz. Horrek dezente murrizten du lur okupazioaren kopurua. Zarata aipatu duzu: Euskal Y-ak beste garraio sistema batzuek baino zarata gutxiago sortzen du. Izadi, fauna, flora eta zaratarekiko neurri zorrotzak martxan ditugu. Ingurumen legediak eskatzen duena betetzen dugu, baina urrutirago goaz. Euskal Y-ak lur soberakin handiak izango ditu, eta horiek egoki erabil daitezke, tokian tokiko betelanak egiteko, etxebizitzak egiteko, industrialdeak eraikitzeko. Udalekin elkarlanean ari gara, aukera guztiak aztertzeko. Esaterako, Olaberrian (Gipuzkoa) lorategi botaniko baten diseinua egiten ari gara betelan horiekin.
33 milioi kubo lur mugituko dira azpiegitura honekin. Esan daiteke lur honen ehuneko zenbat berrerabiliko den, eta zenbat joango den hondakindegietara?
Ezinbestekoa da lehen aipatu dizudan lankidetza horien bidez irtenbidea bilatzea soberakin horietarako. Eta zentzuzko kudeaketa bat adosteko gai garen heinean, lortuko dugu proiektuak osatzea eta egoki erabiltzea.
Nolako harremana duzue udalekin?
Erakundeen arteko harremanak izan behar duen bezalakoa: normalizatua. Nekez ulertuko lukete herri horietako biztanleek eraginak edo oztopoak gutxitzeko lankidetzan ez parte hartzea. Orain arte ez da hala gertatu, eta aurrerantzean ere hala segitzea espero dugu.
4.200 milioi euro beharko dira lan hau egiteko, ahalegin ekonomiko handia. Ez al da nozituko hori gero osasungintzan edo hezkuntzan, diru gutxiago egongo delako?
Euskal Y-a Estatuak finantzatuko du, itun ekonomikoaren bidez. Beraz, guk urtero-urtero ordaintzen dugun itun ekonomikoa Euskadin gelditzea bermatzen ari gara. Bestela, diru hori ordaintzen jarraituko genuke, baina trena Bartzelonan edo Andaluzian egingo lukete. Zeren esan beharra dago beste toki guztietan trena izatearen alde borrokatzen direla. Hemen, berriz, batzuek trena ez izatea planteatzen dute, eta hori ez da ulergarria ez Espainian ez Europan.
Non egingo da Nafarroarako lotura?
Guk Ezkio-Itsaso (Gipuzkoa) eta Altsasu (Nafarroa) artean egin nahi dugu.
Nafarroako Gobernua ere horretan bat dator. Zer arazo dago orduan?
Ez dago problemarik. Kontua da horrelako azpiegitura bat egiteko azterlan tekniko sakonak egin behar direla, lotura hori egitea posible den ziurtatzeko. Trena mistoa izateko ezaugarri batzuk bete behar dira: bihurguneak, maldak... Baldintza horiek mugatzen dute ibilbidea. Ahalik lasterrena erabakitzeko eskatu behar diogu Estatuari. Bestela, azterlanak egiten hasi beharko dugu, Euskal Herria egituratzeko behar den proiektuaren eraikuntza arintzeko.
Proiektu honen aurka dauden sektoreek informazio eta parte-hartze falta dagoela salatu izan dute. Zer iruditzen zaizu?
Azken 17 urteotan izugarria izan da gai honi buruzko informazio jarioa. Zenbat aldiz eztabaidatu den proiektuaz, Legebiltzarrean, hedabideetan, batzar nagusietan, udaletxeetan... 1989tik aurrera tramite bakoitzean zegoen informazioa bidali izan da udaletxeetara, eta herritarrek parte hartzeko aukera izan dute. Oso subjektiboa da esatea nahiko informazio izan den ala ez. Baina esatea ez dela izan eta udalek parte hartzeko aukera ez dutela izan, ez da egia. Dena hobe daiteke, eta informazioa ematen jarraitzea da gure borondatea. Azken urteotan zenbat aldiz atera da gaia, adibidez, zuen egunkarian? Egin bilduma, eta harrituko zara.
Baina badira parte hartzeko beste modu batzuk, esaterako, herri galdeketak. Ez duzue ikusten aukerarik, beste gai batzuetan eskatzen duzuen bezala?
Herri galdeketa tresna bat da, baina ez da erabakiak hartzeko dagoen tresna bakarra. Eusko Jaurlaritza eratu zenetik, 28 urte hauetan, erabaki asko hartu ditu, proiektu asko bideratu ditu: Energiaren Euskal Erakundea, Guggenheim, Bilboko metroa... Legebiltzarrean azaroan izan zen azken eztabaida: %85ek bozkatu zuten azpiegituraren alde. Legebiltzarrean herritar guztien ordezkariak daude. Hori ukatzen badugu...
Horrek ziurtasuna ematen dizue jakiteko herritar gehienak aldekoak direla?
Gure sistema instituzionala onartzen badugu, noski. Bestela, beste era bateko eztabaida batean sartzen ari gara. Kasu horretan, galdeketa erabiltzen ariko litzateke, ez horrenbeste trenaren inguruan erabakitzeko, baizik eta erakundeei eraso egiteko, haien legitimitatea zalantzan jartzeko.
Azken hilabeteotan asko aipatu dira sabotajeak, presio ekintzak... Aipatu izan da ETAren balizko esku-hartzea. Kezkatuta zaudete gai horrekin?
Euskal herritarrek behar-beharrezkoa jotzen dute Euskal Y-a eraikitzea, eta gure erantzukizuna da bermatzea. Proiektuaren aurkako iritzia izatea zilegi da, baina ez da zilegi iritzi hori azaltzea mehatxu eta indarkeriaren bidez.
Kontra dauden taldeek euren aurkako kriminalizazio saioak izan direla salatu dute, indarkeriazko ekintzekin lotzen ari direlako.
Kontra daudenek izan badituzte kontrako jarrera hori aurrera eramateko bide demokratikoak. Eta horiek erabiltzea espero dugu. Kontra dauden guztiak ez ditut bateratzen, baina izan dira erasoak, enpresen aurka adibidez...
Errepideen indarra murriztearen aldekoa bada ere, zenbait proiektu beharrezko jotzen ditu, esaterako, Bilboko hegoaldeko saihesbidea.
Errepidez egiten dira herri honetako mugimendu gehienak. Errepide ugari eraiki dira azken urteotan, eta hainbat txostenetan buxadura dagoela ere aipatzen da. Hurrengo urteei begira, uste duzu erabat amaituta dagoela errepide sistema?
Esango nuke garraio sistema bat sekula ez dela bukatzen, azken finean biztanleen beharrei begira eta behar horiei erantzuteko egiten da. Egia da Europan, estatuan eta erkidegoan errepideen pisua murriztearen aldeko apustua egiten dela. Hala, beste modu batzuk martxan jarri nahi dira: trena, portuak...
Errepide gehiago egitearen aldekoa al zara?
Dugun garraio sistema osoa optimizatzea da nire helburua. Lehen esan dut gaur egungoa ez dela eraginkorra, eta beste modu batzuk gehiago bultzatu behar direla. Baina errepideak ere beharrezkoak dira, pisua kendu behar bazaie ere.
Zure aurreko Garraio sailburuak, Alvaro Amannek, Bilboko hegoaldeko saihesbidea kritikatu zuen, egun eraikitzen ari diren horixe. Zer irizten diozu errepide horri?
Iruditzen zait Bilbo inguruko biztanleek nabarituko dutela onura errepide horrekin. Izan ere, auto ilaretan galtzen diren orduak, ordu izateaz gain, dirua ere badira.
Beste obra handi bat Pasaiako kanpoko portua da. Jaurlaritzaren barruan desadostasunak ere sortu dira, Ingurumen Sailaren eta zuen artean, esaterako. Portu hori egitea ezinbestekoa al da?
Hasteko, esan behar da Jaurlaritza Pasaiako kanpoko portuaren alde dagoela. Ingurumen Sailak badu sentsibilitate eta erantzukizun berezi bat. Ulergarria da. Horrela ateratzen dira aurrera proiektu guztiak, zerikusia duten sailburu guztiek euren ekarpenak egiten dituztelako. Baina Jaurlaritzak garraio iraunkor baten aldeko apustua eginez, itsas garraioaren aldeko apustua egiten du, eta horretarako, hura bultzatzeko behar diren azpiegituren aldeko apustua egiten du. Ingurumenaren aldetik ere, inguru guztia lehengoratzeko beharrezkoa da kanpoko portua, badia izugarri degradatua baitago.
Ez al da nahikoa Bilborekin?
Errepideari pisua kendu behar zaio. Beraz, orain Pasaiako portutik garraiatzen den guztia Bilbotik garraiatuko balitz, nola eramango genuke hori dena Bilbora? Nekez bultza daiteke itsas garraioa horretarako azpiegiturak bultzatu gabe. Gainera, aipatu behar da Pasaiako portua dela Gipuzkoako enpresarik indartsuenetakoa. Ezin diegu uko egin gure herriko ekonomiaren motor diren proiektuei.
Hondarribiko aireportuarekin zer gertatuko da azkenean?
Jaurlaritzak garraio sare integral baten aldeko apustua egiten duenez, hor aireportuak ere garrantzitsuak dira. Euskadin bost aireportu ditugu, eta guztion artean sare integral bat lortu behar dugu. Aireportu guztien beharra dago, bakoitzak bere berezitasunak baititu. Hondarribiko aireportuak (Gipuzkoa) behar askori erantzuten die, eta, gure ustez, beharrezkoa da. Egia da mugak dituela, baina horien barruan bultzatzeko apustua egiten dugu. Eta baita Miarritzeko aireportuarekin (Lapurdi) sor daitezkeen sinergiak aprobetxatzeko ere.
