1936ko urriaren 1ean, Diputatuen Kongresuan, oraindik diputatu zen Jose Antonio Agirrek hurrengoa esan zuen: «Demokraziak faxismoari aurre egitean, euskal nazionalismoa, historian beti egin duen bezala, demokraziaren ondoan kokatu zen. Horren ondoan jarraitzen dugu poliki-poliki, zuek, guk bezain ondo, dakizuen gisa». Gaur, hirurogeita hamar urte ondoren, berriz ere, totalitarismoaren aurrean askatasuna defendatuko dugu. Desberdin pentsatzen dutelako soilik, pertsonak hiltzearekin mehatxatzen dutenen aurrean, beldurtu eta ikaratu nahi gaituztenen aurrean, guk beti askatasuna defendatuko dugu.
Manuel de Irujok hau esan zuen 1949an: «Gizakien eskubideetan oinarritutako nazionalismoa da demokrazia; eskubide horiek kontuan hartzen ez dituen nazionalismoa da faxismoa, bere enuntziatua edozer dela. Hasieratik herritarren askatasun indibiduala onartzen, aldarrikatzen eta errespetatzen ez duen askatasun nazionala onartezina da». Horregatik, indarkeriaren bidez herrialde honetan proiektu politikoa inposatzea erabaki dutenen jokabideak soilik jo daitezke faxistatzat eta totalitariotzat. Izan ere, pertsonen oinarrizko eskubideak urratu nahi dituzte, lehenetik eta sakratuenetik hasita, bizitzeko eskubidea.
ETAren komunikatua gezur bat eszenaratzea da lehenengo lerrotik. Su-etena apurtzeaz hitz egiten du, abenduaren 30ean Barajasen bi pertsona hil zituenean hautsi zuen arren. Ordutik, ETAren eta muturreko ezkerraren jakinarazpen guztiak aurretik hartutako erabakia beren munduari justifikatzeko helburua bestetik ez zuten. Euskadiko herritarren nahi demokratikoa baztertuta, bere proiektu politikoa inposatzeko berriz hiltzen hastea.
ETAren mehatxuak kolpatutako uste demokratiko sendoetan oinarrituta eta lasaitasunetik, egin nahi dut balioespen hau. Izan ere, une zailak eta gogorrak dira, eta, orain, inoiz baino gehiago, lasaitasuna eta demokraziarekiko dugun konfiantza aldarrikatu behar dugu. Eta Euzko Alderdi Jeltzalearen 112 urteko ibilbideak bermatutako diskurtsoaren eta ekintzen balio etikoekin konpromiso sendoa izan behar dugu.
Lasaitasunak gertatutakoa perspektiba historikoz aztertzen lagundu behar digu. Lehenik eta behin, ETAk inguru demokratikoan helburu politikoak lortzeko hiru hamarkadez terrorismoa erabili duela konturatzen gara. Hiru hamarkada hauetan, bake prozesuetan itxaropentsu egon gara, eta horiek apurtzean une gogorrak ere pasatu ditugu. Oraindik, azken su-etenaren hausturaren ondoren, 1999ko abenduan hilketa maltzurren bidez, ETAk Euskadiko gizartea banatzen saiatu zela gogoratzen dugu.
Duela hamabost hilabete, beste aukera bat genuela uste genuen. Erantzukizunez lan egin dugu, batzuetan itxaropentsu eta besteetan eszeptiko. Baina beti jakin dugu gure ardura bakea lortzeko ziurtasunez lan egitea zela. Joxe Mari Kortaren esaldia jarraitu dugu, ETAk hil baino hiru hil lehenago «bakea oinarrizko balioa da, eta horren alde arriskatzea eta huts egitea merezi du» esan zuen. Badira hilabete batzuk, eta astearteko komunikatuak argi utzi digu, oraingo aukera hau ere arrakastarik gabea izango zela bagenekiela.
EAJ, beste egoera batzuetan, baina askotan sufrimendu eta tragedia egoeretan, beti saiatu izan da aurrerapausoak ematen erabateko bakea lortzeko. Euskadik itxaropen hori egia bihurtua ikus dezan. Hala egin genuen prozesu luze honetan zegokigun eginkizunean. Herri honekiko, eta bakearekiko eta askatasunarekiko gure konpromisoari arduraz eta leialtasunez eutsita.
Itxaropena berriro ere apurtu egin da. Eta euskal gizartearen aurrean erabat ziur aldarrika dezakegu su-etena hautsi izanaren eta bizi dugun egoeraren erruduna bakarra dela. Indarkeria erabiltzea eta hiltzea erabaki duena: ETA. 2000ko azaroan ere hala adierazi genuen, aurreko su-etenaren hausturaren urteurrenean: «Engainatzea litzateke alderdi edo pertsona batzuei edo besteei su-etenaren ardura egozten hastea. Izan ere, ETA, hura bakarrik, izan baitzen su-etena agindu eta bertan behera utzi zuena». Izan ere, hura da funtsezko oinarri demokratiko bat hautsi duena, arazo politikoak eta helburu politikoak hitzaren, elkarrizketaren eta hiritarren borondatearen bidez konpondu edo lortu behar direla dioena.
Prozesuaren alde tristeenetako bat Batasunak, bere diskurtsoak bere ekintza politikoak, ETAri men egin izana da. Batasuna eta muturreko ezker abertzaleko kideek, Anoetako Agiriari traizio egin diote (gatazka kaleetatik ateratzea, apustu politiko eta demokratikoen alde bakarrik egitea…). Prozesu horren oinarrizkoetako bat Anoetako Agiri harekiko konfiantza zen. Batasunak erakutsi du ez duela autonomia politikorik. Une batzuetan itxuraz adierazten duen basakeria, erailtzen hasteko asmoa dutela esanez mehatxatzen dutenen eta beren intolerantziaren jomuga zenbait gizaki bilakatzen dituztenen aurrean, otzantasun eta mendekotasun bihurtzen da. Gaur egun ez dago solaskide onargarririk Batasunan. Hitzaren, elkarrizketaren balioa aldarrikatzen dugu. Baina aldi berean jakinarazi behar dugu muturreko mundu horretan ez dagoela inor politikaren eta demokraziaren alde jokatuko duenik.
Heldu da garaia askatasunaren balioa aldarrikatzeko.Gaur egun mehatxatuta daudenen eskubideen balioa. Atzo goizetik lanerako bidean bala edo lehergailu batek hil egingo dituelako tragedia bizi dutenen alde egiteko garaia. Beren familien egonezina salatzekoa. Bakarrik ez daudela esateko garaia, eta beren askatasuna euskal gizarte guztiaren zeregina dela, izan ere, beren askatasuna murriztuz nahi diete euskaldun guztiei beren proiektua ezarri.
Une honetan, gogoratu behar da, eta behin baino gehiagotan errepikatu izan dut, duela bost hilabete, Euzko Alderdi Jeltzaleak gaia alderdien arteko eztabaidetan lantzea proposatu zuela. Izan ere, ETAren atentatuak ezin gaitu zubiak apurtuta harrapatu. Aipatutako atentatuak ezin du gizartearen eta ordezkari politikoen artean istilurik sortu. Terrorismoari aurre egiteko gutxieneko oinarriak bilatzeko gure konpromisoa nabarmendu nahi dugu. Era berean, konpromiso horren bidez, biktimei babesa eman nahi diegu erabilera alderdikoirik gabe, eta terrorismoa gaitzesteko diskurtsoa elkarrekin landu behar dugu. Zeregin horretan argi eta garbi esango dugu indarkeria ez dela arazo politikoen ondorio naturala. Zuzenbidezko Estatuaren mekanismoak aplikatzeko akordioak lortu behar dira, salbuespeneko politikarik gabe eta giza eskubideekiko errespetu arduratsua erakutsita.
Eta, gaur egun esatea zaila den arren, bakea lortzeko itxaropenak ez ditugu galdu. Gizartearen nahia bideratu behar dugu, bakean oinarritutako eszenatokia lortzeko. Baina, horretarako, beharrezkoak dira elkarrizketa demokratikoa eta partekatutako estrategia garbiak. Borondate irmoarekin, baina boluntarismorik gabe. Horren alde ere lan egiteko konpromisoa hartu dugu.
ETA erakunde terrorista da, eta inortxok eman ez dion ustezko herri ordezkaritzaren izenean, indarkeriaren bidez helburu politikoak lortzeko xedea dauka. EAJk, 1977an, Txibertan jakinarazi zion ETAri inoiz ez zuela ezarpen militarrik onartuko eta, gaur egun ere, jarrera berari eusten dio eta aurrerantzean ere hala egingo du. Iraganean, orain eta beti. Indarkeriaren eta mehatxuen bidez helburu politikoak ezartzeko xedea daukan ETAren ezarpen totalitarioa ez dugu inoiz onartuko. Eta hiltzen dutenen aurrean, gizarte osoan euren ideiak ezartzeko erailtzen dutenen aurrean, betidanik goratu izan dugu ahotsa.
Guk politikan eta hitzean oinarrituta lan egiten jarraituko dugu. Euskal autogobernua lortzeko konpromisoari ere bere horretan eutsiko diogu. Hori dela eta, euskal nortasun nazionala eta indarkeriaren gaitzespen etikoa zein politikoa erakundeetan sendotu eta finkatu behar dira. Gainera, hitza, eztabaida zibilizatua, indarkeriarik gabea eta askatasunean oinarritutakoa, une zein leku egokian jarri behar dira martxan, ekintza politikoaren tresna ordezkaezinak diren heinean. Eta euskal erakundeetan gure herritarren bizi kalitatea eta ongizatea hobetzeko lanean jarraituko dugu. Badakigu, egun hasi berri den garai honetan, lan hori gauzatzeko erantsitako zailtasun handiak ditugula. Baina, era berean, gure erantzukizunak betetzeko konpromisoa hartu dugu.
Badakigu borondate demokratiko irmoak, politikaren eta hitzaren aldeko apustuak, askatasunarekiko gure konpromisoak eta Euskadiren etorkizuna herritarren borondate askean oinarrituta eraikitzearen aldeko defentsak ETArekiko aurrez aurre jarri gaituztela. Ez da gure historian hori gertatzen den lehenengo aldia. Baina Euzko Alderdi Jeltzaleari dagokio, euskal nazioaren askatasunak berreskuratzeko sortutako alderdiari, hain zuzen, pertsonen banakako askatasunak tinko defendatzea. Izan ere, Manuel de Irujok esan zuen moduan, «Eskubide ororen oinarria, lehenik eta behin, pertsonak dira; eta ez erakundeak edota aberria». Hori dela eta, orain inoiz baino gehiago, geure egingo dugu Obanosko Infantzoien entseinua: «Pro libertate patriae, gens libera state». (Aberriaren askatasunaren alde, gizaki askeak zutik.)
Jose Antonio Agirrek esaldi batekin amaitu zuen 1936ko urriaren 1eko diskurtsoa. Egun, Euzko Alderdi Jeltzaleak, esaldi hori bere egin du: «Leialtasun osoarekin hauxe esango dizuegu: faxismoa garaitu arte, eusko abertzaletasunak, euskal nazionalismoak, irmo eutsiko dio bere jarrerari». Egun, hirurogeita hamar urte geroago, ETAk su-etena hautsi duela igorritako agiriaren aurrean, Euzko Alderdi Jeltzaleak jarrera bera izaten jarraitzen du.
Era berean, Jose Antonio Agirreren Entre la libertad y la revolución (1930-1935) liburuko azken lerroek ere erabateko gaurkotasuna dute: «Txandan-txandan berriro ere errua botako digute. Berdin da... Gure gisa lortu nahi dugun askatasunaren eta hura lortzea oztopatuz gurea ez den iraultzaren artean egin dugu borroka».
